Er is niets, maar …

Een kind kan niet zonder ouders. Niet zonder moeder, zeker ook niet zonder vader. Dat brengt P. F. Thomése in zijn nieuwe roman ‘De onderwaterzwemmer’ (Uitg. Atlas Contact) pijnlijk duidelijk aan de oppervlakte. Hij schetst een meeslepend, beklemmend relaas over onherstelbaar verlies en schuldgevoelens daarover. Tin, de hoofdpersoon, is erbij zonder aanwezig te zijn. Je kunt haast zeggen ‘Hij staat erbij en kijkt ernaar’, maar die vlag dekt de lading niet helemaal. De auteur componeert zijn verhaal van 253 bladzijden in drie delen, met een tussentijd van steeds dertig jaar. ‘Nachtrivier’ in 1944, ‘Iets rechtzetten’ in 1974 en ‘Boven water’ in 2004.

Om met het middelste, langste deel te beginnen, 165 pagina’s: ‘Iets rechtzetten’ speelt zich af in Charleville, Afrika. De titel roept mijn vraagtekens op – Wat wordt eigenlijk rechtgezet? -, maar wellicht is dat mijn onbegrip. Ik heb eerder het gevoel dat zelfs van het tegendeel sprake kan zijn. Niets wordt rechtgezet, alles blijft bij het oude, het pijnlijk beklemmende. Eerst bekruipt mij het gevoel dat het een langdurige geschiedenis wordt, voor ik te weten kom waar het naartoe leidt. Weinig echt enerverende spanning, tót de vrouw van Tin plots van het toneel verdwijnt. Het ‘zelfbeeld’ van Tin (afgeleid van Martin) blijft terugkeren, hier maar ook in eerste en derde deel. Een zelfbeeld van zelf aldoor maar de afwezige te zijn.

De opening, ‘Nachtrivier’, speelt zich in een veertigtal pagina’s af. Beklemmend. Tin van Heel, 14 jaar, raakt in het laatste oorlogsjaar bij een nachtelijke oversteek naar bevrijd gebied zijn vader kwijt. De jongen blijft een nacht en een dag en een avond in de uiterwaard waken, turen, zoeken, maar zijn vader komt niet meer boven water. Dit spannende, aangrijpende, beklemmende avontuur lees ik in één adem uit. Het is de basis voor Tins zelfbeeld.

Het laatste deel draagt als noemer ‘Boven water’, bestrijkt een dertigtal bladzijden en speelt in Havana, Cuba. Het begint met de zin ‘Dit is het einde, de oude witte man weet het’. De lezer die ik ben, weet het niet, vraagt zich zelfs even af wie met ‘de oude witte man’ wordt bedoeld – Tin zelf of adoptiezoon -, maar komt daar snel achter. Ik vind het toch wel een verrassend slot, geschreven door een voordien niet door mij gelezen schrijver, die kennelijk zijn belangrijkste thema’s herneemt. Sensitief, meeslepend is hij zeker, beklemmend blijft zijn verhaal voor mij.

Ik ontdek bij P. F. Thomése prachtige zinnen, metaforen en alliteraties. Zijn dramatische onderwerp laat je geen moment los. In een eigen stijl hanteert hij slechts weinig en dan nog korte dialogen. Opvallend is wel dat de lezer de Franse taal ‘un petit peu’ machtig moet zijn, evenals ‘a little bit’ Engels. Dat is voor mij geen probleem. Dat hij de roman aan zijn vader, Fredrik Antonie Thomése (1921-1979) opdraagt, zet mij tot dieper nadenken aan.

Voorbeelden van mooie zinnen, metaforen en alliteraties in ‘De onderwaterzwemmer’:

… de onderkant van de nacht wordt al blauw … de dag is aan de onderkant al zichtbaar … de kou bijt zich met vissentandjes in hem vast … het stille geweld van de opkomende zon … er is niets, maar iets anders is er niet … wadend in een waas van woede … desnoods bloot, bleek en bibberend … liever de leugen dan niets … zo struinen ze en struikelen ze ... het geslof en gesleep van hun voeten in het gras … lispelen van het vlietende, vliedende water … buiten schettert het zonlicht … buiten ontploft het zonlicht in hun gezicht … hij durft te verdwijnen in het zwarte gat van de slaap … hij is een vreemde in zijn eigen verhaal … wat ergens ondergaat, moet ook ergens bovenkomen … aanwezigheidsschaamte … opdoemen en wegdeemsteren …

Ik deemster weg en adviseer om het boek zelf volledig te gaan lezen. Daar komt geen schaamte bij te pas, maar compassie, geen waas van woede, wellicht wel waardering. Ik heb Thomése’s roman - ondanks het beklemmende thema – in ieder geval met bijzonder genoegen gelezen.

Peter Samuel, Limmen